یزدان‌جو درباره مسئله انتقال آب از منطقه صفر مرزی می‌گوید: محیط زیست اعلام کرد آب باید از جایی منتقل شود که معارض یا افراد منتفعی در منطقه ندارد و آب منطقه‌ای باید تمرکزش بر آب‌هایی باشد که در حال خروج از مرز است؛ اما مسئله ما الان یک مرحله پیش از این موضوع است؛ جایی که آب منطقه‌ای بدون مطالعات و اعلام به محیط زیست، تغییر مسیر از منطقه حفاظت شده داشته و به ما نیز اعلام نکردند تا ببینیم در منابع آبی زیرزمینی این تغییر خط تأثیر خواهد گذاشت یا خیر. روی مسیر خط پیشین مطالعاتی انجام شده بود و ما نیز تأکیداتی داشتیم که آب باید به صورت تونلی رد بشود تا تأثیری بر منابع زیرزمینی نداشته باشد.
آب کم است و همه می‌دانند بحران یعنی چه؛ ولی باید پرسید آن‌هایی که همیشه نخستین نسخه‌شان جمع کردن آب از سرچشمه‌های زندگی روستاییان است، برای تغییر فرهنگ نادرست شهرنشینی و اسراف چقدر می‌کوشند و از طرفی دیگر، آیا برای چنین اقدامی، تمامی مجوزها و پیوست‌های محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی را رعایت می‌کنند؟
طرحی که پیوست درستی دارد، مخفیانه انجام نمی‌شود
با این حال مردم منطقه هزارمسجد، درگز و کلات از این طرح نارضایتی‌هایی دارند و معتقدند اتفاقی که اکنون در کلات و هزارمسجد در حال رقم خوردن است، پیوست زیست محیطی نیز ندارد.
مدیر عامل سمن دیدبان طبیعت هزارمسجد در گفت‌وگو با خبرنگار ما از چگونگی مواجهه مسئولان در این موضوع با مردم ابراز نارضایتی کرده و می‌گوید: ابتدا با عنوان محرمانه بودن، برخی موارد را از دید مردم هزارمسجد پنهان کردند در حالی که اگر در یک طرح همه موارد مطالعاتی رعایت شده و پیوست زیست محیطی و اجتماعی دارد، نباید مخفیانه انجام می‌شد و از همان ابتدا مردم در جریان موضوعات قرار می‌گرفتند و می‌دانستند چه اتفاقی قرار است بیفتد و در نهایت آسیب‌ها و راه‌حل‌های آن چیست.
احمد مزروعی با اشاره به تهیه طوماری از نظرات مردم هزارمسجد مبنی بر اینکه این طرح در اتاق فکر دانشگاه فردوسی بررسی شود، ادامه می‌دهد: قرار شد اگر این طرح در اتاق فکر دانشگاه فردوسی رد شد، آب منطقه‌ای نیز از نظر خود دست بردارد. اتاق فکر در مرکز پژوهش‌های آب دانشگاه فردوسی مشهد با حضور استادان دانشگاه از حوزه‌های مختلف، نماینده‌های استانداری، مجلس، قوه قضائیه و سمن‌های محیط زیستی تشکیل شد و آب منطقه‌ای دلیل قانع‌کننده‌ای برای پرسش‌های دانشگاه و در حقیقت پیوست محیط زیستی و اجتماعی نداشت.
پیشرفت ۷۰درصدی پروژه صحت ندارد
به گفته او، آنچه شرکت آب در قالب مجوز دارد، شروطی داشته که رعایت نکرده و در سال ۱۴۰۲ نیز با تمدید دوباره، بار دیگر تأکید شده که باید شروط رعایت شود؛ ولی باز هم نه تنها رعایت نشده؛ بلکه حدود ۷۰کیلومتر نیز از دل منطقه حفاظت شده تغییر مسیر داده است و دانشگاه نیز نامه‌ای به استانداری مبنی بر رعایت نکردن شروط محیط زیستی زد.
فعال محیط زیست اظهار می‌کند: اینکه شرکت آب اعلام می‌کند ۷۰درصد کار انتقال انجام شده، صحت ندارد. آن‌ها در حقیقت سدهایی را که در گذشته با هدف توسعه کشاورزی ایجاد شده، جزو طرح خود محسوب می‌کنند؛ اما بر اساس برآورد کارشناسان پروژه حداکثر ۷درصد پیش رفته است.
نظر دانشگاه هرچه بود، همه از آن تمکین کنند
مزروعی با اشاره به نخستین جلسه اتاق فکر دانشگاه فردوسی مشهد با حضور معاون دادستان بیان می‌کند: در آن جلسه قاضی شریعت‌یار اعلام کرد «نظر دانشگاه هر چه بود، همه به آن تمکین کنند». آیا اگر دانشگاه نظرش موافق طرح بود، باز هم مسؤلان این‌گونه منفعلانه برخورد می‌کردند؟ این بی‌توجهی به نظر دانشگاه، توهین آشکار به علم و شعور مردم هزارمسجد است و امیدواریم استاندار خراسان رضوی نیز به مسئله ورود کرده و با قدرت از دانشگاه و حقوق مردم هزارمسجد دفاع کنند.
وی آوردن آب از نقطه صفر مرزی را نوعی فریب دانسته و می‌افزاید: نقشه‌ها چیز دیگری می‌گویند؛ شروع این پروژه از سد ابیورد درگز واقع در بخش چاپشلو است که از نقطه صفر مرزی خیلی فاصله دارد و پس از آن به سمت رودخانه زنگلانلو، تیرگان، لایین و ایدلیک و سد چهچهه و قره‌تیکان حرکت می‌کند. درست است که در قسمتی از طرح، لوله‌های انتقال از دو کیلومتری نقطه صفر مرزی عبور می‌کنند؛ ولی برداشت آب از بالادست است و از طریق آب‌بندان‌هایی که در بالادست تعریف می‌شود، گل و لای آب گرفته شده و به خط انتقال اصلی که در دو کیلومتری صفر مرزی است، منتقل می‌شود.
آب مازادی وجود ندارد
عضو شورای شهر لایین نیز با بیان اینکه زندگی مردم منطقه مرزی کلات و بخش هزارمسجد متکی به دام و کشاورزی به ویژه کشت برنج است، می‌گوید: کشت برنج وابستگی شدید به آب دارد و اگر آب در منطقه نباشد، بهانه‌ای برای ماندن در این نقطه صفر مرزی که از هر گونه امکانات رفاهی دور است، وجود ندارد.
علیرضا میرزایی معتقد است مردم با همه کاستی‌ها کنار آمدند؛ ولی اگر آب هم نباشد و مسئولان به این نتیجه برسند که آب هزارمسجد را به مشهد ببرند، مردم این منطقه باید به حاشیه شهر مشهد کوچ کنند و باز معضلی بر معضلات دیگر این کلانشهر افزوده می‌شود. شهرستان کلات می‌تواند قطب گردشگری و نیز ذخیره‌گاه امنی برای تولید محصولات کشاورزی و امنیت غذایی مشهد باشد؛ اما به شرط آنکه مردم در این منطقه ماندگار باشند.
وی با بیان اینکه انتقال آب بین‌حوضه‌ای فاجعه و خلاف قانون است، می‌افزاید: ۱۲۰ هزار نفر از جمعیت شهرستان کلات در حاشیه شهر مشهد زندگی می‌کنند که به دلایل مختلف رفاهی و زیرساختی از منطقه کوچ کرده‌اند. در حال حاضر حدود ۸۰درصد مردم روستاهای آقداش، قله‌زو و سیرزار که آب ندارند، از این روستاها خارج شده‌اند. مردم این مناطق از بی‌آبی رنج می‌برند و آب شرب ندارند. اگر آبی در شهرستان کلات مازاد است، چرا برای مردم همین روستاها استفاده نمی‌شود؟ اینجا مردم برای آب، جان می‌دهند.
این طرح پیوست اجتماعی ندارد
عضو شورای شهر لایین با بیان اینکه طرح انتقال آب هزارمسجد پیوست اجتماعی ندارد، اظهار می‌کند: پیوست اجتماعی زمانی اتفاق می‌افتد که شرکت آب بیاید با بهره‌برداران این رودخانه‌ها که کشاورزان همان منطقه هستند، صادقانه جلسه بگذارد و اقناع‌سازی کند و مردم خودشان تصمیم بگیرند. در آخرین نامه محیط زیست نیز بر پیوست اجتماعی تأکید شده تا رضایت بهره‌برداران در این پروژه دیده شود که هنوز اتفاق نیفتاده است. ما مخلص امام رضا(ع) و مردم مشهد هم هستیم؛ ولی آیا درست است زندگی این مردم دچار تنش و مشکلات شود تا رفع بخش کوچکی از معضلات شهر مشهد صورت بگیرد؟
آب منطقه‌ای برای پیوست اجتماعی تعهد کتبی داد
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز درباره مسئله پیوست محیط زیستی و اجتماعی این پروژه می‌گوید: در جلسات اتاق فکر دانشگاه مصوب شد شرکت آب منطقه‌ای پیوست اجتماعی و مطالعات اولیه زیست محیطی داشته باشد و مجوزی هم که محیط زیست داده، بر اساس یک سری مطالعات صادر شده است.
مهدی یزدان‌جو با اشاره به مسئله کمبود شدید آب مشهد و ضرورت تأمین آب شرب شهروندان و زائران می‌افزاید: در نهایت باید حقابه‌ای که سالیان سال در منطقه هزارمسجد و کلات وجود داشته، برای شرب به مشهد انتقال یابد و اقناع‌سازی جوامع محلی طبق همان تفاهم‌نامه‌ای که محیط‌زیست با شرکت آب دارد، جزو تعهدات کتبی آب‌منطقه‌ای است.
ما اصلاً در جریان تغییر مسیر نبودیم
وی همچنین درباره تغییر مسیر خط لوله انتقال و عبور از منطقه حفاظت شده نیز تأکید می‌کند: ما اصلاً در جریان این تغییر نبودیم و آب منطقه‌ای بدون اطلاع اقدام کرده است. ما نیز این مسئله را به مراجع قضایی منتقل کرده و دستور توقف کار را گرفتیم. قاضی شریعت‌یار، معاون دادستان مشهد هم دستور توقف کار تا انجام مراحل قانونی را ابلاغ کرد.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی ادامه می‌دهد: هر اقدام محیط‌زیستی ما برای حفظ انسان‌هاست و با توجه به اینکه آب منطقه‌ای ادله آورده که نیاز مبرم به انتقال این آب به حوضه مشهد به منظور شرب در راستای وظایف قانونی‌اش وجود دارد، ما نمی‌توانیم در این مسئله ورود پیدا کنیم که این موضوع درست است یا خیر.
ابتدای اردیبهشت کار متوقف شد
یزدان‌جو درباره مسئله انتقال آب از منطقه صفر مرزی می‌گوید: محیط زیست اعلام کرد آب باید از جایی منتقل شود که معارض یا افراد منتفعی در منطقه ندارد و آب منطقه‌ای باید تمرکزش بر آب‌هایی باشد که در حال خروج از مرز است؛ اما مسئله ما الان یک مرحله پیش از این موضوع است؛ جایی که آب منطقه‌ای بدون مطالعات و اعلام به محیط زیست، تغییر مسیر از منطقه حفاظت شده داشته و به ما نیز اعلام نکردند تا ببینیم در منابع آبی زیرزمینی این تغییر خط تأثیر خواهد گذاشت یا خیر. روی مسیر خط پیشین مطالعاتی انجام شده بود و ما نیز تأکیداتی داشتیم که آب باید به صورت تونلی رد بشود تا تأثیری بر منابع زیرزمینی نداشته باشد.
وی با بیان اینکه تصمیم توقف این کار در ابتدای اردیبهشت گرفته شده، ادامه می‌دهد: سال گذشته با حضور معاون دادستان مشهد، قاضی شریعت‌یار جلسه‌ای برگزار شد و در ابتدای اردیبهشت نیز صورتجلسه دستور توقف کار آمد و از همان زمان نیز ما مطلع شدیم کار متوقف است و پیشرفتی نداشته؛ به این معنی که دستگاه حفار هیچ اقدامی نکرده است.
تخریبی جبران‌ناپذیر
بعید است مطالعات محیط زیستی سال ۹۶ در طرح کنونی جایگاهی داشته باشد؛ اما آنچه مسلم است در اشتباهات زیست محیطی، جایی برای جبران وجود ندارد و در خوشبینانه‌ترین وضعیت باید سال‌ها بگذرد تا بتوان اثر وضعی چنین تخریبی را تصحیح کرد. نهادهای ذی‌ربط در این موضوع بیایند پاسخ دهند که چرا طرح به این مهمی نباید پیوست زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی مستدلی داشته باشد؟
