ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، انرژی و محیط‌زیست معاونت علمی ریاست جمهوری در یک سال گذشته، علاوه بر رساندن سامانه بازار بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست به گام‌های آخر و تدوین پیش‌نویس سند ملی هیدروژن، پروژه‌های کلیدی همچون راه‌اندازی بازار داوطلبانه کربن، نشت‌یابی شبکه‌های توزیع آب با کمک تصاویر ماهواره‌ای و کاهش آلودگی هوا و کنترل کانون‌های انتشار گرد و غبار را به سرانجام رسانده است.
به گزارش گروه علمی ایرنا، ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست از مرداد ۱۳۸۹ و پس از آن در آبان ۱۳۹۹ با عنوان کارگروه تخصصی آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری ایجاد شد.
در سال ۱۴۰۱ با توجه به چالش‌های حوزه آب و اقلیم، ستاد توسعه فناوری آب، اقلیم و محیط زیست با هدف ایجاد یک نهاد فرابخشی و هماهنگ‌کننده و هم‌افزای ملی جهت ارتقای تعاملات بین دستگاهی در نیل به اهداف مشخص ابلاغ و شروع به فعالیت کرد. این ستاد همواره تلاش کرده است تا وظایف و مأموریت‌های خود را بر اساس بهره‌گیری از سرمایه‌های انسانی و امکانات موجود با ساماندهی واحدهای ویژه (کمیته، کارگروه، شبکه) به انجام رساند.
با توجه به گستردگی موضوعات آب، انرژی و محیط‌زیست، فعالیت‌های رسمی این ستاد با توسعه کارگروه‌های تخصصی و ایجاد واحدهای مختلف، جهت ایجاد انسجام و پیگیری جدی امور در آذرماه ۱۴۰۱ ادامه یافت.
پس از آن تشکیل کارگروه‌های تخصصی شامل منابع آب غیر متعارف، آلودگی هوا، منابع آب و خاک، اقتصاد و بهره‌وری آب، فناوری‌های نوپدید آب و انرژی، حکمرانی و مدیریت هوشمند آب، اقتصاد و بهره‌وری آب، مدیریت بحران، مقابله با بیابان‌زایی و فرونشست و دیپلماسی و حقوق آب و محیط زیست متشکل از متخصصان و صاحب‌نظران حقیقی و حقوقی بخش‌هایی همچون وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان‌های هواشناسی و حفاظت محیط‌زیست و شرکت‌های دانش‌بنیان و فعالان بخش خصوصی و سایر ذی‌نفعان آغاز شد.
نگاه کلان این ستاد، بهره‌گیری و توسعه فناوری‌هایی است که توان مقابله با چالش‌ها و تولید و توسعه فرصت‌ها در حوزه آب، انرژی و محیط زیست را داشته باشند و به طور کلی، موضوعات فعالیت ستاد برگرفته از راهبردهای ابلاغی و چالش‌های جدیدی است که در عرصه‌های آب، انرژی و محیط زیست در کشور پدیدار شده و راهکارهای دانش‌بنیان اساسی برای رفع آنها وجود دارد.
اجرای ماده (۱۶) قانون جهش تولید دانش‌بنیان
این ستاد در یک سال گذشته و در مدت فعالیت دولت چهاردهم، اجرای ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانش‌بنیان را که از سال ۱۴۰۱ آغاز کرده بود، تداوم بخشید.
در نتیجه اجرای این قانون توسط ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، انرژی و محیط‌زیست؛ نتایج ملموسی همچون «تدوین آیین‌نامه اجرایی با همکاری نهادها و سازمان‌های مربوطه و با اخذ نظرات بخش خصوصی»، «اعمال تعرفه تجدیدپذیر در قبوض صنایع مشمول این ماده در شرکت‌های توزیع و برق‌های منطقه‌ای سراسر کشور»، «تدوین و تصویب رویه اعطای تسهیلات کم‌بهره به بخش خصوصی جهت احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر کوچک‌مقیاس» حاصل شده است.
«برگزاری رویدادهای اطلاع‌رسانی و تشویق صنایع موضوع این ماده به احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر» ، «درج منابع حاصل از اجرای این ماده در قانون بودجه سالانه کشور» و «دریافت اولین مرحله تخصیص منابع به حساب ذی‌نفعان در ابتدای سال ۱۴۰۴» نیز در نتیجه اجرای ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانش‌بنیان به دست آمده است.
طراحی و بومی‌سازی چیلر تراکمی گازسوز (GHP)
طراحی و بومی‌سازی چیلر تراکمی گازسوز (GHP) نیز از آبان ۱۴۰۳ در دستور کار ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، انرژی و محیط‌زیست قرار گرفته و اکنون با پیشرفت ۵۰ درصدی به نیمه راه رسیده است.
از آنجا که استفاده از سیستم‌های تهویه مطبوع گازسوز با هدف کاهش فشار بر شبکه برق و انتقال بخشی از بار الکتریکی به گاز طبیعی در فصل تابستان، مورد توجه بسیاری از کشورهای پیشرفته قرار گرفته است، ایران نیز با در اختیار داشتن منابع قابل‌توجه گاز، می‌تواند با بهره‌گیری از فناوری‌هایی مانند پمپ‌های حرارتی با موتور گازسوز (GHP)، بخشی از نیاز سرمایشی را تأمین کرده و مصرف برق را در نیمه اول سال کاهش دهد. این سیستم‌ها که برای گرمایش و سرمایش به‌صورت هم‌زمان کاربرد دارند، به دلیل راندمان بالا، راهکاری مؤثر برای مدیریت مصرف انرژی و کاهش پیک بار در طول سال به شمار می‌آیند.
از جمله دستاوردهای کلیدی این طرح می‌توان به کاهش پیک بار شبکه برق در فصول گرم سال و پیک بار تابستان، صرفه‌جویی ارزی به میزان ۲۰۰۰ دلار به ازای هر دستگاه، کاهش نیاز به سرمایه‌گذاری در توسعه نیروگاه‌های برق و شبکه انتقال و استفاده بهینه از منابع انرژی کشور اشاره کرد.
افزایش بهره‌وری انرژی در بخش ساختمان و تهویه مطبوع، تقویت توان تولید ملی و کاهش وابستگی به واردات فناوری و افزایش تاب‌آوری انرژی کشور در برابر بحران‌های احتمالی (تابستان‌های گرم، ناترازی برق، کم‌آبی، تحریم‌ها) از دیگر دستاوردهای این طرح است.
البته در این مسیر، موانعی همچون حمایت از تجاری‌سازی محصول پس از ساخت نمونه بومی و معرفی فناوری جهت به‌کارگیری آن در ساختمان‌های ادارای، تجاری و مجتمع‌های مسکونی، به چشم می‌خورد.
راه‌اندازی سامانه بازار بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست
بر اساس بندهای ۲۴، ۲۵ و ۲۶ دستورالعمل اجرایی بازار بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست، مصوب ۷ تیرماه ۱۴۰۰ شورای عالی انرژی، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان مکلف شده است نسبت به راه‌اندازی سامانه مورد نیاز برای پایش بازار و همچنین اطلاع‌رسانی فناوری‌های نوین حوزه بهینه‌سازی محیط‌زیست و انرژی‌های تجدیدپذیر، اقدام کند. در همین راستا، طراحی و پیاده‌سازی «سامانه بازار بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست» از فروردین ۱۴۰۳ در دستور کار قرار گرفته و این سامانه هم‌اکنون در مراحل نهایی تکمیل و آماده‌سازی برای رونمایی (پیشرفت ۹۰ درصدی) قرار دارد.
بخش‌های اصلی و اهداف ایجاد سامانه:
۱- پورتال عملیاتی برای دریافت و ارزیابی طرح‌های متقاضیان بازار بهینه‌سازی انرژی: در این بخش، شرکت‌ها، صنایع و سایر فعالان حوزه انرژی می‌توانند طرح‌ها و پروژه‌های خود را ثبت و بارگذاری کنند. ارزیابی این طرح‌ها مطابق با سازوکار تعیین‌شده در آیین‌نامه بازار بهینه‌سازی انرژی و توسط نهادهای اجرایی ذی‌ربط انجام می‌شود.
۲- معرفی فناوری‌های نوین در حوزه بهینه‌سازی انرژی: این بخش به معرفی فناوری‌های نوین، نمایشگاه مجازی شرکت‌های دانش‌بنیان فعال و همچنین ارائه دستورالعمل‌ها، آیین‌نامه‌ها و قوانین مرتبط می‌پردازد. اطلاعات ارائه شده، به‌عنوان یک پایگاه دانش تخصصی و معتبر، محتوای به‌روز و کاربردی را در اختیار سیاست‌گذاران، سرمایه‌گذاران، پژوهشگران و سایر ذی‌نفعان این حوزه قرار خواهد داد.
البته موانعی از جمله تایید و تصویب نهایی سامانه در کارگروه نهاد بازار بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست و قرار گرفتن سامانه روی دامنه موردنظر و ایجاد دسترسی برای عموم فعالان این حوزه، بر سر راه ایجاد سامانه بازار بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست وجود داشته است.
تدوین پیش‌نویس سند ملی هیدروژن
تهیه اسناد ملی را می‌توان به عنوان پیش نیاز مداخلات هدفمند دولت‌ها در توسعه فناوری قلمداد کرد. در این راستا با توجه به ابلاغ رئیس جمهور شهید طی نامه شماره ۱۱۱۰۵۲ تاریخ ۲۶ شهریورماه ۱۴۰۲ و اهمیت و جایگاه فناوری هیدروژن در گذار انرژی دنیا و پتانسیل‌ها و مزیت‌های نسبی کشور در این حوزه، مسئولیت راهبری انجام مطالعات و تهیه نقشه راه و سند ملی هیدروژن کشور به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان واگذار شده است.
به این منظور، از فروردین ماه ۱۴۰۳، جلسات کمیته راهبری تدوین سند و نقشه راه ملی هیدروژن با حضور نمایندگان وزارتخانه‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط در محل معاونت علمی برگزار شده است. با توجه به خروجی جلسات برگزار شده و در تیرماه امسال، پیش‌نویس نهایی این سند آماده رونمایی و تصویب شده است.
تصویب نهایی سند در نهادهای ذی‌ربط (دریافت مصوبه هیئت وزیران یا شورای عالی انرژی کشور) مهم‌ترین مانع در اجرایی شدن این سند، ذکر شده است.
راه‌اندازی بانک سهم آب در استان قزوین مبتنی بر طرح الگوی دشت متعادل پایدار
راه‌اندازی بانک سهم آب در استان قزوین مبتنی بر طرح الگوی دشت متعادل پایدار نیز از دیگر طرح‌هایی است که توسط ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، انرژی و محیط‌زیست در سال ۱۴۰۳ به نتیجه رسیده است.
تعادل‌بخشی سفره‌های آب زیرزمینی، ایجاد ارزش اقتصادی برای آب، ضابطه‌مند شدن برداشت آب زیرزمینی، اقتصادی شدن فناوری‌های بهینه‌سازی، کاهش برداشت‌های غیر مجاز از جمله اهداف و دستاوردهای مورد انتظار از اجرای این طرح به شمار می‌آید.
تکمیل بانک سهم آب و استقرار بازار در ۳ دشت و انجام معاملات قابل لمس نیز از خروجی‌های این طرح است.
راه‌اندازی و ترویج بازار داوطلبانه کربن
از دیگر اقدامات ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، انرژی و محیط‌زیست در یک سال گذشته (۱۴۰۳) می‌توان به راه‌اندازی و ترویج بازار داوطلبانه کربن اشاره کرد.
اصلی‌ترین اهداف از راه‌اندازی پلتفرم بازار داوطلبانه کربن که با ثبت و فعال‌سازی اولین طرح‌ها در سامانه همراه شد، کاهش انتشار کربن، توسعه استفاده از فناوری، تعدیل تغییرات اقلیمی، حمایت ارز توسعه پایدار، ایجاد انگیزه اقتصادی، ترویج مسئولیت اجتماعی حفاظت از محیط زیست و تقویت مشارکت عمومی است.
نشت‌یابی شبکه‌های توزیع آب با کمک تصاویر ماهواره‌ای
نشت‌یابی شبکه‌های توزیع آب با کمک تصاویر ماهواره‌ای نیز در سال ۱۴۰۳ به همت ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، انرژی و محیط‌زیست محقق شد و عملیات نشت‌یابی با استفاده از فناوری از طریق یک شرکت دانش‌بنیان داخلی با موفقیت به مرحله اجرا درآمد.
انتقال فناوری، به‌کارگیری کاربردی فناوری پیشرفته، کاهش هدررفت آب و ایجاد بستر توسعه فناوری، از جمله اهداف اجرای این طرح محسوب می‌شود.
کاهش آلودگی هوا و کنترل کانون‌های انتشار گرد و غبار با استفاده از فناوری روز
ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، انرژی و محیط‌زیست در سال ۱۴۰۳ در قالب یک طرح، کاهش آلودگی هوا و کنترل کانون‌های انتشار گرد و غبار با استفاده از فناوری روز را در دستور کار خود قرار داد.
این طرح با بهره‌برداری از پایلوت‌های تثبیت کانون گرد و غبار و طرح‌های پایش و کنترل آلودگی به مرحله اجرا گذاشته شد.
کاهش انتشار کربن، ارتقای سلامت، کاهش خسارات ناشی از تعطیلی، توسعه استفاده از فناوری، تعدیل تغییرات اقلیمی، مشارکت عمومی از اهداف اجرای این طرح است.
